Imię: Chaim Aron Nazwisko: Kapłan

Autor dziennika, odnalezionego 20 lat po powstaniu w getcie i wydanego po wojnie w Anglii w 1966 r. Nauczyciel. Urodzony na Białorusi. Jego ojciec zmarł gdy Chaim miał 21 lat - po jego śmierci utrzymywał rodzinę. Studiował Talmud w sławnej jesziwie Mir, później był studentem Rządowego Instytutu Pedagogicznego w Wilnie. Około roku 1902 przeniósł się do Warszawy. Założył nowatorską hebrajską szkołę podstawową i kierował nią przez 40 lat*. Przed wojną działał w Towarzystwie Miłośników Języka Hebrajskiego. Stosował bezpośrednią metodę nauki języka, w której hebrajski był traktowany jak język potoczny. Posługiwał się dialogiem separdyjskim, używanym obecnie w Izraelu. Opublikował kilka podręczników hebrajskiego, popularyzując swoją metodę. Działał aktywnie w Towarzystwie Pisarzy i Dziennikarzy Hebrajskich w Warszawie i współpracował z hebrajskimi czasopismami. W roku 1921 Kaplan wyjechał do USA, a w 1936 do Palestyny. Zamierzał osiedlić się w Palestynie, do której wcześniej wyemigrowało dwoje jego dzieci, ale z powodów osobistych tego samego roku wrócił do Warszawy. Te same powody - tłumacz nie wyjawia, jakie - wpłynęły na decyzję Kapłana o pozostaniu w Warszawie w roku 1941, gdy mógł się ubiegać o wizę. ** W roku 1937 opublikował książkę "Pizzurai", zbiór esejów i artykułów o języku hebrajskim, napisanych podczas 40 lat pracy nauczyciela. W Nowym Jorku opublikował ilustrowaną opowieść pasyjną dla dzieci - jest też autorem podręczników i ćwiczeń habrajskich dla dzieci. Prowadzenie osobistego dziennika zaczął w roku 1933. Znamienne, że osobiste cierpienia i tragedie nie wpływały na jego codzienne zapiski: pomimo że od roku 1928 cierpiał na cukrzycę, nie ma słowa o chorobie czy trudnościach ze zdobyciem lekarstw w dzienniku prowadzonym podczas okupacji. Kapłanów wysiedlono z mieszkania na początku października 1939 r., bez prawa zabrania czegokolwiek. Dobytek rodzina odzyskała nielegalnie. Wraz z żoną mieszkał u krewnych. Mieszkanie - splądrowane doszczętnie - odzyskali w listopadzie; Niemcy opuścili je, bo miało znaleźć się na terenie getta. W grudniu 1939 r. Chaim zorganizował tam nauczanie dla trzech grup uczniów. Czytał niemieckojęzyczną prasę, aby "między wierszami" wyciągać wnioski co do sytuacji na frontach świata. We wrześniu 1940 r. został członkiem wspólnoty prywatnych nauczycieli, która wybrała go na swojego reprezentanta. Jako jeden z piątki członków komitetu wykonawczego pisał pisma do Judenratu i rozmawiał z jego władzami. W lipcu 1942 r. traci ostatnie źródła dochodu, przepadają też jego dłużnicy - z I akcją Chaim Kapłan poznaje głód, żyje ćwiartką chleba i gorzką herbatą, nie ma siły wstać z łóżka. Udało mu się uratować przed I akcją w lipcu 1942 r. dzięki dokumentom z Centrum Samopomocy Żydowskiej, które chroniły przed deportacją. 4-08-42 autor robi ostatnie notatki: obserwuje Niemców i policję, okrążających jego dom. Jakimś cudem blokada przenosi się gdzie indziej, a Kapłan postanawia uciekać o świcie. Jest przerażony, nie ma dokąd pójść - troszczy się jednak przede wszystkim o to, czy dziennik ocaleje? Przekazuje kolejne notesy Rubinsztejnowi, wychodzącemu do pracy poza mury. Ten daje je Polakowi, Władysławowi Wojcek we wsi Liw, który ukrywa je skutecznie. Oboje Kapłanowie najprawdopodobniej zginęli w Treblince w grudniu 1942 r. lub w styczniu 1943 r.

* Niezupełnie - 40 lat po roku 1902 był już rok 1942. ** Wiza do Palestyny oznaczała wówczas Hotel Polski. Bardzo inteligentny, wykształcony, przenikliwy w sądach - często sięga do cytatów z Biblii lub odniesień w literaturze. W zapiskach autora wyraźne sympatie prokomunistyczne, nie może uwierzyć w złe intencje bolszewików, mimo relacjonowanych faktów. Doskonale zorientowany w pracy Jointa i problemach rozdzielania pomocy - ponieważ Joint zatrudniał m.in. bezrobotnych nauczycieli, może był jego pracownikiem? Oskarżał rozdzielających pomoc o zatrzymywanie pewnej części dóbr dla siebie. Zdeklarowany pacyfista /str. 140-141/. Widział podobieństwo nazizmu i bolszewizmu, co niewiele osób widziało nawet w wiele lat później. Do końca nie poznamy imienia pani Kapłanowej. /A.W./