Imię: Stefan Nazwisko: Starzyński

  • TAK
  • Mężczyzna
  • Stefan
  • Starzyński
  • 1893-08-19
  • ok. 1943-10-17
  • Warszawa
  • Dachau
  • Urodził się 19 sierpnia 1893 w Warszawie przy ulicy Długiej 33. Jego matka była nauczycielką języka francuskiego, zaś ojciec pochodził z zubożałej szlachty. Dzieciństwo spędził w Łowiczu. W tamtejszym gimnazjum brał udział w strajku szkolnym, przez co naukę musiał ukończyć w prywatnym gimnazjum im. E. Konopczyńskiego w Warszawie. Następnie studiował ekonomię na Wyższych Kursach Handlowych (obecnie SGH). Równocześnie działał w Związku Młodzieży Postępowo-Niepodległościowej i należał do Związku Strzeleckiego. Od sierpnia 1914 w Legionach Polskich, brał udział w całym szlaku bojowym I Brygady. Po kryzysie przysięgowym był internowany w Beniaminowie. Po uwolnieniu działał w POW. Od listopada 1918 w Wojsku Polskim jako szef sztabu 9 Dywizji Piechoty, a później oficer II (Wywiadowczego) Oddziału Sztabu Generalnego. Po przejściu do rezerwy m.in. członek Komisji Mieszanej Ewakuacyjnej w Moskwie, dyrektor Departamentu Ogólnego, a następnie wiceminister skarbu, poseł do sejmu z ramienia BBWR, wiceprezes Banku Gospodarstwa Krajowego, potem Senator II RP.2 sierpnia 1934 został mianowany komisarycznym prezydentem m.st. Warszawy. Wiosną 1939 roku demokratycznie wybrana Rada Miejska przeprowadziła głosowanie w sprawie wyboru nowego prezydenta miasta. Starzyński nie uzyskawszy wymaganej przez ustawę liczby głosów radnych zatwierdzony został na stanowisko prezydenta miasta przez ministra spraw wewnętrznych.Był inicjatorem planów rozwoju Warszawy. W wojnie obronnej 1939 po odmówieniu rozkazu ewakuacji ze stolicy, sprawował funkcję komisarza cywilnego przy Dowództwie Obrony Warszawy. Znakomity organizator, podtrzymywał ducha oporu ludności żarliwymi przemówieniami radiowymi. Zachowało się nagranie, w którym wypowiedział pamiętne słowa: "Chciałem, by Warszawa była wielka (...) I dziś widzę ją wielką ...". Po kapitulacji miasta był współtwórcą struktury administracji podziemnej. Aresztowany przez Niemców 27 października 1939, był więziony kolejno na Pawiaku w Warszawie, Moabicie w Berlinie, a następnie w obozie koncentracyjnym w Dachau, gdzie został zamordowany (jako prawdopodobną datę podaje się 17 października 1943).

  • Autor rozpoczyna pamiętnik od wspomnień z okresu I wojny światowej
    (ewakuacja na Syberię i powrót przez Amerykę do kraju po rewolucji).
    Następnie opisuje losy Żydów Warszawy podczas wojny, przeplatając
    wspomnienia rozważaniami historiozoficznymi.
    Mówi o oblężeniu Warszawy w 1939 roku, antyżydowskich rozporządzenia władz
    okupacyjnych, przesiedleniach Żydów z prowincji do Warszawy, działalności
    Żydowskiej Służby Porządkowej i agentów gestapo, warunkach życia w getcie,wielkiej akcji likwidacyjnej w 1942 r. Opisuje także Umschlagplatz, wyjaśnia na czym polega organizacja
    szopów. Mówi o selekcjach pracowników szopu, także przywołuje opowieści uciekinierów z Treblinki. Autor z żoną przetrwał w szopie szczotkarskim, jego syn został
    wywieziony. Autor opuścił getto i ukrywał się z żoną po aryjskiej stronie.
    Pamiętnik był pisany w ukryciu. Autor wraz z żoną przeżył wojnę
    (zarejestrował się jako Kalman Rotgeber). W 1945 r. przekazał pamiętnik
    do Żydowskiej Komisji Historycznej w Warszawie.
    Maszynopis, s. 1-215, format: 290 x 210 mm.
    Odpis: maszynopis (dublet)
    Publikacja: Pamiętniki z getta warszawskiego, Warszawa 1993, s. 424-425
    (fragmenty); Karol Lewap, Pamiętnik z okresu okupacji, Kalendarz
    Żydowski-Almanach, 1995-1996, s. 212-131 (fragmenty)

  • 15