Given name: Maria Family name: Szpilfogel
- NO
- Female
- Maria
- Szpilfogel
- Rozenowicz
- Kruszyńska
- Pruszków
- Yes
- Not in Warsaw
- Wola Krzysztoporska
- Al. Jerozolimskie 65/6; Emilii Plater; Milanówek
- Jewish
- good
- secondary
- in an apartment
-
Urodzona w Pruszkowie. Ojciec Enasz miał tartak, matka Karolina z domu Bryl, nie pracowała. Studiowała polonistykę na UW. Przerwała studia po dwóch latach, wyszła za mąż za Henryka Szpilfogela. Zamieszkali w Woli Krzysztoporskiej, wsi, która była własnością rodziny męża i gdzie mieli rodzinne fabryki. Henryk był dyrektorem drożdżowni i współwłaścicielem. Dużo podróżowała z mężem. W 1938 r. urodziła córkę Elżbietę. W początku 1940 r. trafia z rodziną do getta w Pruszkowie. Po kilku miesiącach rodzina zostaje przeniesiona do getta warszawskiego. Mąż w getcie zajmował się produkcją mydła i sztucznego miodu. W sierpniu lub wrześniu 1942 r. wyszła z getta kanałami z córką i kuzynem Piotrem Zysmanem. Trafili do rodziny szkolnej koleżanki Marii, Julii Haliny Dąbrowskiej, i jej matki Gabrieli Elżanowskiej, w Aleje Jerozolimskie. Mąż wyszedł z getta później, miał wygląd semicki i ukrywał się osobno. Poszedł do Hotelu Polskiego i zaginął. Maria z córką często zmieniały mieszkania, pomagała im w tym Julia Dąbrowska. W styczniu 1944 r., oddała córkę na kilka miesięcy do Sióstr Niepokalanek we Wrzosowie, dzielnicy Burakowa pod Warszawą. W lipcu 44 r. siostry oddały wszystkie dzieci rodzinom. Mieszkała wtedy na Emilii Plater i tam zabrała córkę. Wybuchło powstanie warszawskie. Ukrywały się, razem z innymi lokatorami, w piwnicy. Z piwnicy trafiły do grupy warszawiaków kierowanej w stronę Pruszkowa. Przy kolejce we Włochach, jakiś Niemiec powiedział jej, że wiozą ich do obozu, żeby uciekała. Wsiadła z dzieckiem do jakiegoś pociągu i dojechała do Milanówka, w którym nikogo nie znała. Spotkała ją obca starsza pani, Jeliczowa, i zabrała do swojej willi jako uchodźczynię z powstania. Mieszkały tam kilka miesięcy, do czasu kiedy Niemcy zabrali willę na swoje potrzeby. Potem mieszkały u pana Strausa, też w willi gdzie w wielkim pokoju, na podłodze spało kilka rodzin. Mieszkał tam m.in. pan Bocheński, przedwojenny spiker radiowy, pani Barbara Kostrzewska z matką i synkiem. Po zakończeniu wojny pojechała do Pruszkowa, zamieszkała z rodzicami i córką w przedwojennym domu.
- Ghetto Uprising, Warsaw Uprising, in the Ghetto, deportation
- Poles operations, housing, help
- children, stranger, housing assistence , acquaintances
-
Related sources:
-
Autorka wywiadu w 1940 r. miała dwa lata, nie pamięta adresów mieszkań. Ma świadomość tego, że często były zmieniane.
-
Related people:
-
Zysman
Piotr
(cousin)
Syn Józefa Zysmana, adwokata z Piotrkowa Trybunalskiego, męża siostry Marii Szpilfogel z domu Rozenowicz. Józef Zysm...
-
Elżanowska
Gabriela
(Acquaintance / Aider )
W sierpniu lub wrześniu 1942 r. przyjęła do siebie koleżankę szkolną córki, Marię Szpilfogel z 3-letnią córeczką Elż...
-
Dąbrowska
Julia Halina
(Acquaintance / Aider )
W sierpniu lub wrześniu 1942 r. przyjęła do siebie koleżankę szkolną, Marię Szpilfogel z 3-letnią córeczką Elżunią i...
-
Jeliczowa
nieznane
(Stranger / Aider )
Pani Jeliczowa spotkała na ulicy Marię Szpilfogel (Kruszyńska) z córeczką Elżbietą i zabrała do swojej willi jako uc...
-
Chruściak
Elżbieta
(daughter)
Urodziła się w Warszawie w 1938 r. Ojciec, Henryk Szpilfogel skończył chemię w Tuluzie, matka, Maria z domu Rozenowi...
-
Starus
nieznane
(Stranger / Aider )
Dał schronienie wielu uchodźcom po powstaniu warszawskim, w tym Marii Szpilfogel (Kruszyńskiej) z córeczką Elżbietą,...
-
Szpilfogel
Henryk
(husband)
Engineer, he hid on the 'Aryan side'. In the beginning of July 1943 he left with the Hotel Polski because he had now...
Related places:
-
Aleje Jerozolimskie 65 m 6
Mieszkanie Gabrieli Elżanowskiej i jej córki Julii Haliny Dąbrowskiej.
-
Milanówek
Willa pani Jeliczowej.
-
Milanówek
Willa pana Strausa.
-
getto ul. nieznana [mieszkanie rodziny Szpilfogel]
Często zmieniane mieszkania w getcie przez Henryka, Marię i Elżbietę Szpilfogel.
Related events:
- Po wyjściu kanałami z getta, Elżbieta Szpilfogel, jej matka i kuzy... (Help / one-off/short-lasting / housing/hiding place) ,
- Po wysiedleniu z Warszawy, Elżbieta z matką dotarły do Milanówka,... 1944 (Help / long-lasting / housing/hiding place) ,
- Po przymusowej wyprowadzce od pani Jeliczowej, Maria Szpilfogel (K... 1944 (Help / housing/hiding place) ,
- Rodzina Szpilfogel, Henryk, Maria i dwuletnia Elżbieta często zmie... 1940 (Independent Jewish actions / housing/hiding place) ,
-
Zysman
Piotr
(cousin)