Imię: Abraham Nazwisko: Gancwajch (15)

(1)

ochodził z Częstochowy, był w młodości syjonistą, potem mieszkał w różnych krajach Europy, w chwili wybuchu wojny znajdował się w Łodzi
stał na czele siatki agentów otwarcie powiązanych z SD, służbą bezpieczeństwa i wywiadu SS w Warszawie

(2)

Szef "13", czapka z czterema złotymi gwiazdkami - miał dyplom rabina, tradycyjna żydowska edukacja. B. inteligentny, wspaniała pamięć. Był nauczycielem hebrajskiego, współpracował z prasą lokalną - korespondent w Belgii - przejechał Afrykę - wysyłając korespondencje z podróży. Przed wojną - w Wiedniu współpracownik antyhitlerowskiego periodyku Ireny Harand „Justice” - był tam specjalistą od spraw żydowskich. Wśród współpracowników pisma był niejaki Ohlenbusch - jego kolega. Po zajęciu Wiednia przez Hitlera Gancwajch z oną i synem - do Łodzi. Wydaje pismo „Wolność” - abonowane przez wielu Żydów. Po zajęciu Łodzi - wszyscy abonenci „Wolności” zostają zatrzymani jako antyhitlerowcy. Jednak nie G. - Ohlenbusch zabiera go do Warszawy (on był szpiegiem niemieckim) - teraz szef propagandy w dystrykcie Warszawy - później minister kultury i propagandy w gabinecie Franka w Krakowie. Przyjaźń - Gancwajch otrzymuje rozmaite koncesje - administracja wiącej niż 100 budynkami - przynosi ogromny dochód; organizuje tow. pomocy - otrzymuje licencję na jedyne w getcie biuro afiszowe, nie musi nosić opaski, w każdej chwili może przejść na stronę aryjską.

(3)

Żyd z Łodzi, kolaborant, prawa ręka Gestapo. W maju 1942 r. stanął na czele jednego z trzech biur zajmujących się ściąganiem czynszu z wydzielonego sektora stu budynków. Zgromadzona wokół niego grupa - tzw. "Trzynastka" od budynku przy Leszno 13 współpracowała z Niemcami do czasu, gdy zostali aresztowani i zastrzeleni.

(4)

Publicysta, do Polski przybył z Austrii w 1936. Był rzecznikiem stworzenia w jednym z zamorskich krajów autonomicznego miejsca osiedlenia Żydów pod opieką III Rzeszy, którj zwycięstwa uważał za nieuniknione. W getcie, będąc jawnie w służbie SiPO, stwarzał pozory, które miały mu zapewnić alibi, w tym celu wspomagał niektóre instytucje dobroczynne, głodujących literatów, muzyków, aktorów. Gdy w maju 1942 gestapowcy rozstrzelali szereg agentów z trzynastki - Gancwajch i Sternfeld zbiegli. Gancwajch ukrywał się przez pewien czas po stronie aryjskiej pod nazwiskiem 'Piotra Chomicza'. W lutym 1943 ponownie zjawił się w getcie, by prowadzić, prawdopodobnie z nakazu gestapo, dywersyjną działalność w żydowskim ruchu oporu, który wydał na niego wyrok śmierci. Poszukiwało go także nadal gestapo. Zginął w nieznanych okolicznościach. Czerniaków o Gancwajchu: "obrzydliwa - ohydna postać". (wpis z 25.02.42)

(5)

Wiele lat spędził w Wiedniu, podobno jako dziennikarz, wydalony z Wiednia wrócił do kraju. Jego szwagrem był Merin. Dzięki rozlicznym kontaktom rozpoczął karierę- był przewodniczącym Urzędu do Walki z Lichwą. Po jego rozwiązaniu w 1941 roku założył i działał w Pogotowiu Ratunkowym. W kwietniu 1942 uniknął rozstrzelania i w ghettcie został wyjęty spod prawa, lecz w krótce udało mu się wypłynąć po aryjskiej stronie. W kwietniu 1942 aresztowany wraz z żoną i dzieckiem i odstawiony na Pawiak, gdzie wszyscy troje zostali zabici.

(6)

kierownik"trzynastki"

(7)

Podczas uroczystej bar-micwy syna wygłosił b. podniosłą mowę na temat odpowiedzialności i zadań Trzynastki. "Myśmy przybrali barwę zieloną, kolor nadziei. Bo my niezmiennie wierzymy, że tak lub inaczej, zaświta dla nas jutrzenka swobody, że będziemy jeszcze kiedyś jako wolni ludzie orać ziemię przepojoną krwią i potem naszych praojców [...] 13 to symbol uczciwości i czystych rąk, szczerych intencji i niestrudzonego działania, oazy ładu w chaosie bezładu, jakim jest getto warszawskie".

(8)

Wspólnie z A. Reszalem, B. Bramsonem, Kleinwekslerem, Szajerem szantażuje kupców żydowskich w getcie. Założyciel 13-tki. G. rysopis: niski, rysy semickie, okulary, brzydki. Często nosi zielony kapelusz. Dwa lata przed wojną był w Łodzi literatem w piśmie żargonowym. Przed tym mieszkał w Wiedniu, redaktor u Ireny Harand. Rzekomo już przed wojną pracował dla Niemców, do Warszawy przyjechał goły. Stworzył spółkę ze Szterfeldem, KOHNEM, Hellerem i Lewinem jako finansistami. A wszystko dzięki dobryn stosunkom w dystrykcie (dr Schober to jego osobisty przyjaciel). Jest szwagrem Merina, prezesa Gminy żyd.w Sosnowcu.

(9)

W getcie znany był jako okupacyjny karierowicz, szef gangu żydowskich szantażystów i donosicieli zwanych "Trzynastka".

(10)

Dziennikarz z Łodzi. Na pczątku wojny przebywał w Częstochowie a potem przeniósł się do stolicy. Ze Szternfeldem założyli biuro walki przeciwko czarnemu rynkowi i spekulacji. Współpracował z gestapo. Potem wraz ze Szternfeldem działał w handlu. Gdy doniesiono na niego uciekł do Częstochowy. Był erudytą, roztaczał mecenat nad artystami.

(11)

Szef Urzędu do Walki z Lichwą i Spekulacją.

(12)

gestapowiec żydowski, na czele Urzędu do Walki z Lichwą

(13)

Spędził wiele czasu w Łodzi jako redaktor pacyfistycznego, antynazistowskiego pisma. Szef Urzędu do Walki z Lichwą i Spekulacją. Powołuje za zgodą Rady Biuro Miar i Wag.

(14)

Przemówienie o Chanuce; krewny Meryna; pisze raporty do gestapo; sponsor; robi świetne interesy - ma administrację 100 domów - kolosalne dochody, ma miesięcznie 30 przepustek - otrzymuje po kilka tys. zł (być może chodzi o pozwolenie na wwóz i wywóz towarów); jest wspólnikiem wielu przedsiębiorstw. Nie było go w domu, gdy przyszli go aresztować 25-05-42; poszukiwany przez policję niemiecką; mówią, że wyjechał do Lwowa

(15)

protektor
inicjator Żydowskeigo Pogotowia Ratunkowego
kondolencje dla rodziny zmarłego Weiztmana
podziękowanie dla nadkantora Sieroty
A. Gancwajchowie - kondolencje dla Szternfelda żydowski pełnomocnik nadzwyczajny KZZN - likwidacja biura 31-12-41
paczki dla dzieci - Purym 42
Żyd. Pełnomocnik Nadzwyczajny Kom. Zarządu Zabezp. Nieruchom. w W, "Dzielnica Żydowska"
kondolencje po śmierci M. Kipnisa

(2)

zawsze nosił opaskę

(11)

W źródle podany mylnie jako współpracownik szefa.

(3)

Kapłan, Chaim Aron, Scroll of Agony. The Warsaw Diary, transl. from Hebrew and ed. by A. I. Katsh

(7)

Dokumenty z Archiwum Ringelbluma, cz. I

(8)

Dokumenty z Archiwum Akt Nowych dotyczące getta warszawskiego

(11)

Berg, Mary, Dziennik z getta warszawskiego

(13)

Adler, Stanisław, ,

(14)

Ringelblum, Emanuel; Kronika getta warszawskiego wrzesień 1939 - styczeń 1943

(1) 139-140, (2) 80,153, (3) 250,259, (4) 169; 194; 256; 346, (5) , cz.2 str.66- 73, (6) 36, (7) 107, s.1-5, 181, (8) [s., 181,182,, AAN-27,, s.3], (9) s.164, (10) 49-52, (11) [s.47], (12) 56, (14) [240,291-2,298,314,342,345,356,, 373], (15) nr 19/3,39/3,45og, 49/3,69/5, 129/2, III 31/2, 34/2, 59og