Wywiad USC 7459 – Reuben Borenstein

Reuben Borenstein (Ryszard Borensztejn), ur. 26.12.1930 r. w Warszawie, syn Abrahama i Rywki z d. Obstbaum. Miał dwóch starszych braci: Mietka i Seweryna. Ojciec prowadził różne biznesy, importował wina i likiery z Francji, zajmował się też produkcją kosmetyków. Matka prowadziła studio fotograficzne (jak jej matka i dwie siostry). Rodzina była zasymilowana, w domu mówiło się po polsku, mieli wielu znajomych i klientów wśród Polaków. Do synagogi chodzili tylko w największe święta. Najstarszy syn, Mietek, nie mógł dostać się na studia w Polsce, i w 1937 roku wyjechał do Palestyny. We wrześniu 1939 r. ich mieszkanie na ul. Nowy Świat 61 zostało zburzone. Zamieszkali u rodziny, potem wynajmowali mieszkanie na ul. Ogrodowej. Gdy zamknięto getto, ojciec zdecydował, że żona i dwaj synowie muszą żyć poza gettem. Wyrobił im fałszywe papiery. Sam został w getcie, gdyż był zbyt znany po stronie aryjskiej. Rywka z Sewerynem i Ryszardem wyszła z getta, pracowała jako retuszerka, Ryszard sprzedawał gazety i papierosy. Wielokrotnie zmieniali mieszkania, opłacali się szantażystom. Widywali ojca, który wychodził do pracy poza getto, przekazywali mu jedzenie i ubranie. Gdy sytuacja stawała się coraz trudniejsza, Rywka z synami wyjechała do Szydłowca, skąd pochodził Abraham, i gdzie był jego bliski przyjaciel - szef polskiej policji. Tam Rywka znów pracowała jako fotografka. Seweryn, który miał już 15 lat, dostał się do pracy w obozie w Skarżysku, gdzie, jak sądzono, będzie bezpieczny.
Któregoś wieczoru przyjaciel ostrzegł ich, że będzie akcja, i wywiózł do swojej znajomej poza miasto. Od niej Ryszard dostał metrykę jej zmarłego syna, Janusza Kubskiego, i pod tym nazwiskiem przeżył do końca wojny. Rywka, nie chcąc narażać przechowującej ich kobiety, zdecydowała, że wracają do Warszawy. Znów wynajęła mieszkanie, kilkakrotnie widzieli się z ojcem. Gdy wybuchło powstanie w getcie, Abraham zginął, najprawdopodobniej wychodząc kanałami na stronę aryjską. W 1944 r. Rywka z Ryszardem, bez środków do życia, znaleźli się w jakiejś kościelnej noclegowni. Gdy wybuchło powstanie warszawskie, rekrutowano tam chętnych do walki. Ryszard, który miał już 14 lat, zgłosił się. Walczył w powstaniu, po jego upadku znalazł się w Stalagu 10 w Niemczech jako jeniec wojenny. Po wojnie odnalazła go matka. Ryszard wyjechał do Palestyny, a od 1960 r. mieszkał w USA.
USC Shoah Foundation – The Institute for Visual History and Education Leavey Library 650 West 35th Street, Suite 114 Los Angeles, CA 90089-2571
https://vhaonline.usc.edu