Wywiad USC 4100 – Cass Lewart

Cass Lewart - Kazimierz Lewartowicz, ur. 27.04.1930 w Łodzi, syn Zofii z d. Ryterband i Zygmunta. Ojciec był prawnikiem wykształconym w Grenoble we Francji, matka pianistką po konserwatorium. Kazik był jedynakiem. Rodzina była zasymilowana, zamożna. Na początku września 1939 r. Kazik uciekł z rodzicami do Warszawy, gdzie przeżyli ciężkie bombardowania. Po kapitulacji wrócili do Łodzi. Wkrótce jednak ponownie wyjechali do Warszawy, na fałszywych papierach. Mieli to samo nazwisko, ale jako wyznanie - prawosławie. Zamieszkali u kuzynów, lecz gdy zaczęła się budowa muru, Zygmunt Lewartowicz stwierdził, że nie zamieszka w getcie, i rodzina wyprowadziła się. Zygmunt prowadził interesy, handlował. Kazik również- nauczył się robić zaciemnienia, zainwestował też w biznes zapałczany. Gdy wybuchła wojna niemiecko-rosyjska, bycie prawosławnym przestało być bezpieczne. Zygmunt miał kontakty z metodystami, i dzięki biskupowi metodystów dostali papiery, że należą do ich wyznania. Kazik chodził do szkoły - oficjalnie zawodowej, ale miał też tajne lekcje historii i geografii. W sierpniu/wrześniu 1942 r. przyszła do nich niemiecka policja, i zabrała wszystkich troje do więzienia na ul. Daniłowiczowską. Ktoś zadenuncjował ich, że handlują walutą, i że są Żydami. Zygmunt przekonał Niemców, że są metodystami, i żona z synem zostali zwolnieni. Po kilku dniach dostali telefon, że mają natychmiast uciekać - Niemcy zorientowali się, że jednak są Żydami. Zygmunt został przewieziony na Pawiak, a stamtąd wysłany do getta. 21.12.1942 wyszedł z getta z placówką i dołączył do ukrywającej się żony i syna. Następnego dnia źle się poczuł, i został zabrany do szpitala, gdzie umarł z powodu perforacji żołądka. Zofia z Kazikiem co kilka tygodni przeprowadzali się z jednego miejsca na drugie. Kazik przez jakiś czas był w katolickiej bursie dla chłopców, którą musiał opuścić, gdy wydało się jego pochodzenie. W 1944 r. zamieszkali razem u rodziny pochodzącej z zachodniej Polski. Kazik przestał wychodzić z domu, matka przynosiła mu książki do nauki. Gdy wybuchło powstanie warszawskie, Kazik był u znajomych na Mokotowie, nie mógł wrócić do matki. Brał udział w powstaniu - nosił amunicję, jedzenie. Po dwóch miesiącach wyszedł z ludnością cywilną. Spotkał się z matką w Pruszkowie u biskupa metodystów. Zofia była ranna w powstaniu, potem była w nim pielęgniarką. Razem z Kazikiem zamieszkali w Milanówku, tam dotrwali do wyzwolenia. Po wojnie zamieszkali w Łodzi, w 1947 r. wyjechali do Szwajcarii, gdzie Kazik skończył studia inżynierskie, a następnie do USA.
USC Shoah Foundation – The Institute for Visual History and Education Leavey Library 650 West 35th Street, Suite 114 Los Angeles, CA 90089-2571
https://vhaonline.usc.edu

zob. również wspomnienia Cassa Lewarta na jego stronie internetowej https://web.archive.org/web/20071218133108/http://www.najmici.net/my_war_years.htm