Wiadomości z Treblinki przyniesione przez Kryg...

Wiadomości z Treblinki przyniesione przez Krygiera, byłego robotnika szopu Brauera, i innego uciekiniera, którzy przybyli do szopu. Z relacji Krygiera: Na Umschlagplatzu ładowano po 100 osób do wagonu, wagonów było 60, Krygier jechał w pierwszym wagonie. Podłogi były wysypane mlekiem wapiennym. Po kilku godzinach przybyli do Treblinki. Ludzi wyładowano na dużej, wykarczowanej przestrzeni w lesie. Na placu znajdowały się napisy:
Uwaga!!!
1. Należy zachować absolutną ciszę i spokój ducha.
2. Wszyscy wyjeżdżacie do robót na wschód.
3. Kobiety i dzieci ustawić się oddzielnie, a mężczyźni wg zawodów pod odnośnymi tabliczkami: szewcy, krawcy, stolarze, cieśle, lekarze i zawody sanitarne etc.
4. Po wykąpaniu wszyscy zejdą się z rodzinami.
5. Należy się całkowicie rozebrać i wszystko pozostawić na miejscu, oprócz dowodów osobistych, pieniędzy, biżuterii, złota i brylantów.
6. Po kąpieli każdy otrzyma ubranie robocze w zamian za pozostawione.

Ludzie byli zdezorientowani, segregacja nastąpiła szybko. Wyznaczono 60-80 robotników do uporządkowania terenu. Autor znalazł się w tej grupie. Mijając szlaban, ludzie wchodzili na wąską dróżkę, wzdłuż której ustawione były komory. Wchodzili szybko, bici przez Ukraińców. Komory zamknięto żelaznymi drzwiami. W tym czasie robotnicy zostali zaprowadzeni na przeciwległą stronę komór. Na olbrzymiej polanie wykopany był ogromny dół, w którym leżały palące się i spopielone ciała. Po ok. 10 min. otwarto komory Ciała leżały poplątane. Rozdzielano je strumieniem zimnej wody. Krygier pogrzebał swoją żonę i troje dzieci. Następnego dnia wyznaczono go do ładowania ubrań do wagonów. Wraz z innym robotnikiem weszli pod ubrania i przyjechali do Warszawy.

Żydzi pod swastyką czyli getto w Warszawie w XX-tym wieku
w Archiwum ŻIH; Sygn. 302/90

Henryk Bryskier (Władysław Janowski)
3 VII 1899 Warszawa-18 X 1945 Warszawa
s. Juliana i Sury

Początki okupacji niemieckiej w Warszawie. Wprowadzenie przepisów antyżydowskich, wywłaszczenie przedsiębiorstw żydowskich. Działalność żydowskich organizacji społecznych. Powstanie i organizacja Judenratu. Warunki życia w getcie.
[brak znacznej części pamiętnika, dotyczącej życia w getcie i działalności społecznej autora].
Akcja likwidacyjna latem 1942 r., selekcje, organizacja szopów (autor znalazł się w szopie Brauera), budowa schronów. Relacja uciekiniera z Treblinki. Powstanie w getcie. Autor został wywieziony do Lublina i przebywał w obozie koncentracyjnym przy ul. Lipowej. Warunki życia w obozie.

Autor pamiętnika był inżynierem, działaczem społecznym w getcie warszawskim. Pamiętnik został spisany w Warszawie, w ukryciu, w latach 1943-1944. Wskutek zmiany kryjówki autor nie mógł kontynuować pracy i opisać swej ucieczki z obozu koncentracyjnego. W maju 1944 r. ukrył rękopis na Pradze. Po wyzwoleniu dyr. departamentu w Ministerstwie Przemysłu i Handlu. Jego córka przekazała pamiętnik w 1947 r. do Żydowskiej Komisji Historycznej.
Do pamiętnika dołączono fragmentaryczny odpis przygotowany do druku przez Adama Rutkowskiego (39 s.), spis treści całości pamiętnika (9 s., zawierające opis ponad 600 s. rękopisu) oraz list córki autora, Jadwigi Bryskier-Shalit z 18 IV 1964 r. (5 s.), zawierający informacje o autorze i o okolicznościach powstania pamiętnika.
Publikacja: H. Bryskier, Żydzi pod swastyką czyli getto w Warszawie, „Biuletyn ŻIH”, nr 62 (1967), s. 77-99, nr 67 (1968), s. 109-132 (fragmenty); Pamiętniki z getta warszawskiego, Warszawa 1993, s. 101-104, 125-129, 145-147 (fragmenty).

<br><br>
<br><b>Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego</b>
<br>ul. Tłomackie 3/5
<br>00-090 Warszawa
<br>tel. (48) (22) 827 92 21, fax: (48)(22) 827 83 72
<br>email: secretary@jewishinstitute.org.pl
<br>http://www.jewishinstitute.org.pl/