Given name: Moryc Family name: Gelber
- NO
- Male
- Moryc
- Gelber
- Gruber, Aleksander Artymowicz, Artman
- Not in Warsaw
- Lwów
- Warszawa – Radna 4, Noakowskiego 12 m 75, ul. Nowy Zjazd, Łódź, Francja, USA
- Jewish
- bad
- hiding place in an apartment , in an apartment
- other danger, on a street, recognition
-
Żyd ukrywający się w lokalu redakcji „Prawdy”, który pragnie być użyteczny, siedzi zatem na podłodze i składa strona po stronie numer konspiracyjnego pisma. Uciekinier ze Lwowa. Pracuje krótko w księgarni Arcta na Nowym Świecie, tam poznaje Krzysztofa Dunina-Wąsowicza i Władysława Bartoszewskiego. Dostaje aryjskie papiery; przeprowadza się na Noakowskiego. Mieszkanie zostaje spalone, Gelber zostaje przewieziony do mieszkania na Nowym Zjeździe, gdzie w pokoju zastawionym szafą ukrywa się kilkunastu Żydów. Tam poznaje przyszłą żonę. Po wojnie emigrują do Francji, potem do Stanów. Dzięki jego zgłoszeniu Krzysztof Dunin-Wąsowicz w 1982 dostaje tytuł Sprawiedliwego Wśród Narodów Świata.
Żyd ze Lwowa, ukrywający się w Warszawie. Pracował w księgarni Arcta na Nowym Świecie, tam poznał go Krzysztof Dunin Wąsowicz. Gdy Artymowicz z powodu złego wyglądu musiał odejść z pracy, Krzysztof pomógł mu znaleźć kolejne mieszkania i zorganizował pomoc finansową od Bundu. Mieszkał na Nowym Zjeździe, potem na Dolnym Żoliborzu u Stanisława Mara.
- Poles operations, underground activity, housing, help, work, private/everyday life
- atmosphere , hosts, other help, Polish underground movement , contacts with other Jews , long-lasting help, individual help , one-off help, housing assistence , quarter/district, material help , work, with Aryan documents , acquaintances
-
„Wyrobiono mu papiery na nazwisko Aleksander Artymowicz i po paru dniach przewieziono do pustej kawalerki przy ul. Noakowskiego 12 m 75, a ponieważ zdradzał chęć wychodzenia na miasto (był pod tym względem jakoś słabo zrównoważony) zamknęliśmy go na klucz. Miałem nadzieję, że skakać z okna jednak nie będzie, mimo że jest zdenerwowany. Tam przynosiły mu jedzenie trzy moje koleżanki, z których jedna, Danuta Rokicka-Borowska, jest dziś pracownikiem naukowym Instytutu Historii PAN, druga to Stanisława Wdowińska. Artymowicz chciał pomagać w działalności konspiracyjnej, więc przywożono mu transport z drukarni prasy FOP, on ciął, falcował, pakował, a potem te paczki zabierały te same dziewczęta, które przynosiły mu żywność. W ten sposób stał się w pewnym sensie współpracownikiem organizacji katolickiej [czyli Frontu Odrodzenia Polski]. Pewnego dnia, kiedy go odwiedziłem, rzekł, że chciałby coś dla mnie zrobić.
-A co pan może dla mnie zrobić? Może kiedyś, po wojnie, teraz to nieważne.
-A może... może by pan chciał, żebym ja się ochrzcił?
Zaskoczony, zapewniałem, że mi to do niczego nie jest potrzebne”.
Cyt. za:
http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Niepodleglosc_i_Pamiec/Niepodleglosc_i_Pamiec-r1995-t2-n3_(4)/Niepodleglosc_i_Pamiec-r1995-t2-n3_(4)-s49-94/Niepodleglosc_i_Pamiec-r1995-t2-n3_(4)-s49-94.pdf
str. 63 – 64
„[Gelber] Nie mógł tak po prostu wyjść na ulicę. Ale wpadliśmy z Władkiem na pewien pomysł. Pojechaliśmy do niego, obandażowaliśmy mu twarz tak, by zasłonić uszy i nos, i zawołaliśmy dorożkę. Dorożkarz domyślał się, kogo wieziemy, strasznie się bał, ale kazaliśmy mu jechać.
(…)
Wsiedliśmy do dorożki, posadziliśmy Artymowicza w środku, żeby wyglądało, że niby wieziemy chorego i przejechaliśmy tak przez całe miasto, aż do następnego lokalu, na Nowym Zjeździe, gdzie został na kolejne kilka miesięcy. Nosiłem mu jedzenie i pieniądze”.
(Krzysztof Dunin-Wąsowicz, "Newsweek Historia", kwiecień 2013)
-
Relacja Janiny Dunin-Wąsowiczowej w książce "Ten jest z ojczyzny mojej".
- s. 201-202
-
Related people:
-
Kann
Maria
(Stranger)
Jej matka jest kierowniczką apteki więziennej. Wpaja Marii przekonanie, że wszyscy ludzie są równi. Maria kończy pol...
-
Gelber
Nieznane
Żyd ze Lwowa, ukrywający się w Warszawie. Pracował w księgarni Arcta na Nowym Świecie, tam poznał go Krzysztof Dunin...
-
Dunin-Wąsowicz
Krzysztof
(Aider )
Związany z grupą "Płomienie" i SOB. Miał kontakty z Bundem, pomógł Artymowiczowi w ukrywaniu się w Warszaw...
-
Mar
Stanisław
(Aider )
Dziennikarz. Mieszkał u niego przez jakiś czas Artymowicz (Gelber). Po jego wyprowadzce Mar, który sam był zagrożony...
-
Berger
Ludwik
(Aider )
Członek organizacji podziemnej. Nie chciał umieścić Artymowicza w szopie na narzędzia na terenie ogródków działkowyc...
-
Bartoszewski
Władysław
(Aider )
Współpracuje z redakcją konspiracyjnego pisma „Prawda”. Aktywnie uczestniczy w pomocy niesionej Żydom, ukrywającym s...
-
Dunin-Wąsowiczowa
Janina
(Aider )
Żona Władysława Dunin-Wąsowicza, matka Krzysztofa, działacza SOB. Pomagała wyszukiwać lokale dla ukrywających się Ży...
-
Dunin-Wąsowicz
Krzysztof
(Acquaintance / Aider )
Syn Janiny i Władysława. Miał brata Marka. Jeszcze przed wojną należał do młodzieżowej organizacji socjalistycznej....
Related places:
-
Radna 4
Władysław Bartoszewski pomaga Marii Kann zdobyć pieniądze dla rodziny przechowującej żydowskie dziecko.
-
Nowy Zjazd
W mieszkaniu na Nowym Zjeździe mieszkał Artymowicz. Sprawę ukrywania Żydów traktowano tu zarobkowo.
-
Dolny Żoliborz
Mieszkanie Stanisława Mara, gdzie ukrywał się Artymowicz.
-
pokoik- magazyn pracy FOP
W tym pokoiku ukrywał się Artymowicz. Pokoik przeznaczony był na magazyn prasy FOP.
-
Nowy Świat - księgarnia Arcta 35
W księgarni tej pracował przez pewien czas Moryc Gelber (Golber), Żyd ze Lwowa ukrywający się pod nazwiskiem Aleksan...
Related events:
- Maria Kann idzie do mieszkania, w którym mieści się redakcja „Praw... 1942 (Help / free of charge / long-lasting / housing/hiding place / emergency help / Independent Jewish actions ) ,
- Po utracie pracy w księgarni Arcta Artymowicz (Gelber), dzięi pomo... (Help / long-lasting / housing/hiding place / finance/money) ,
- Po wyprowadzce z Nowego Zjazdu Artymowicz ukrywał się na Dolnym Żo... (Help / long-lasting) ,
- Po wyprowadzce Artymowicza z Dolnego Żoliborza Władysław Bartoszew... (Help / housing/hiding place) ,
- W księgarni Arcta na Nowym Świecie pracował przez pewien czas Mory... (Independent Jewish actions / work) ,
-
Kann
Maria
(Stranger)